NEW BANK RULES – २०२५ पासून खातं बंद होणार? तुमचं आर्थिक अस्तित्व वाचवण्यासाठी ५ उपाय
भारताच्या बँकिंग जगतात मोठा बदल घडतोय. आता फक्त व्यवहारांपुरतं नाही, तर तुमचं आर्थिक अस्तित्वच धोक्यात येऊ शकतं. २०२५ पासून जर तुमचं सेव्हिंग्स अकाउंट निष्क्रिय असेल म्हणजे दीर्घकाळ काही व्यवहारच झाले नसतील तर BANKथेट कारवाई करू शकते. आजच्या काळात बँकिंगमध्ये ‘डेटा अ‍ॅक्टिव्हनेस’ ही नवी भाषा झाली आहे. म्हणजे तुम्ही डिजिटलपणे सक्रिय आहात का, हेच ठरवेल की तुमचं खातं चालू राहील की बंद होईल. त्यामुळे प्रत्येक खातेदाराने हे नियम समजून घेणं आणि त्यानुसार पावलं उचलणं आता गरजेचं झालंय.
‘निष्क्रिय’ खात्याचा अर्थ नक्की काय आहे ?
बँकिंग (BANK) भाषेत ‘निष्क्रिय’ म्हणजे inactivity. पण आता ही inactivity केवळ व्यवहारांची नसून, तुमच्या आर्थिक ओळखीचीही आहे. जर तुमच्या सेव्हिंग्स अकाउंटमध्ये १२ महिने कोणताही व्यवहार झाला नाही जसे की डेबिट, क्रेडिट, चेक, UPI, NEFT तर ते ‘Inactive’ मानलं जाईल. आणि जर २४ महिने काहीही हालचाल नसेल, तर ते ‘Dormant’ म्हणजे निष्क्रिय घोषित होईल. या निष्क्रियतेमुळे BANK तुमचं खातं बंद करू शकते, किंवा त्यावर मर्यादा घालू शकते. म्हणजे तुमचं स्वतःचं पैसे असलेलं खातं, तुमच्याच हातात नसेल.
कोणते खाते धोक्यात आहे?
Zero Balance Account म्हणजे असं खातं ज्यात शिल्लक रक्कम शून्य आहे आणि त्यात कोणताही व्यवहार झालेला नाही—ना पैसे जमा, ना पैसे काढले. अशा खात्यांकडे BANK आता संशयाने पाहत आहेत, कारण या खात्यांचा वापर अनेकदा फसवणूक किंवा बोगस व्यवहारांसाठी होतो, असं अधिकाऱ्यांचं म्हणणं आहे.
Inactive Account म्हणजे असं BANK खातं ज्यात सलग १२ महिने कोणताही व्यवहार झालेला नाही. म्हणजे त्या खात्यातून ना एकही डेबिट झाला, ना क्रेडिट, ना चेक वापरण्यात आला, ना UPI किंवा नेट बँकिंगचा वापर. बँकिंगच्या नव्या नियमांनुसार, अशा खात्यांना ‘इनएक्टिव्ह’ घोषित केलं जातं आणि त्यावर काही मर्यादा लागू होतात.
Dormant Account म्हणजे त्याहूनही पुढचं पाऊल—जर २४ महिने सलग कोणताही व्यवहार नसेल, तर बँक ते खातं ‘डॉर्मंट’ म्हणजे निष्क्रिय मानते. अशा खात्यांवर बँक थेट कारवाई करू शकते. व्यवहार रोखले जातात, काही वेळा तर खातं तात्पुरतं फ्रीझ केलं जातं. आणि जर KYC अपडेट नसेल—म्हणजे आधार, पॅन, मोबाईल नंबर लिंक नसेल—तर खातेदाराला कोणताही व्यवहार करता येत नाही. काही बँका तर अशा निष्क्रिय खात्यांना बंद करण्याची प्रक्रिया सुरू करत आहेत. खातेदाराला पूर्वसूचना दिली जाते, पण जर प्रतिसाद मिळाला नाही, तर खातं बंद होण्याची शक्यता असते. यामुळे अनेक सामान्य नागरिक, विशेषतः ग्रामीण भागातील, ज्येष्ठ नागरिक, आणि आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल घटक अडचणीत येऊ शकतात. कारण त्यांना या नियमांची माहिती नसते, आणि त्यांचं खातं फक्त गरज पडल्यावरच वापरलं जातं.
पण हे नियम का?
RBI आणि वित्त मंत्रालयाच्या मते, निष्क्रिय BANK खात्यांचा वापर अनेकदा फसवणूक, मनी लॉन्डरिंग आणि बनावट व्यवहारांसाठी केला जातो. त्यामुळे बँकिंग व्यवस्थेत पारदर्शकता आणि सुरक्षितता राखण्यासाठी ‘शुद्धीकरण’ आवश्यक मानलं जातं. बँकांना अशा खात्यांवर लक्ष ठेवण्याचे निर्देश दिले गेले आहेत, जे दीर्घकाळ निष्क्रिय आहेत आणि ज्यांचा वापर आर्थिक गैरप्रकारांसाठी होऊ शकतो.
हे धोरण आर्थिकदृष्ट्या योग्य वाटत असलं, तरी याचा परिणाम सामान्य नागरिकांवर होतो. विशेषतः ग्रामीण भागातील लोक, ज्येष्ठ नागरिक, विद्यार्थी आणि आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल घटक यांचं आर्थिक अस्तित्व या प्रक्रियेमुळे धोक्यात येऊ शकतं. अनेक वेळा हे लोक खातं उघडतात सरकारी अनुदान, शिष्यवृत्ती, पेन्शन किंवा एखाद्या योजनेसाठी. पण व्यवहार नियमित होत नाहीत. त्यामुळे BANK त्यांना निष्क्रिय मानते आणि त्यांच्या खात्यावर मर्यादा घालते.
या शुद्धीकरण प्रक्रियेत मानवी संवेदनशीलता असावी. निष्क्रियता ही अनेकदा निवड नसते, ती परिस्थिती असते. माहितीचा अभाव, डिजिटल साक्षरतेची कमतरता, किंवा व्यवहार करण्यासाठी साधनांची अनुपलब्धता यामुळे अनेक खातेदार निष्क्रिय ठरतात. अशा लोकांना पुन्हा आर्थिक प्रवाहात आणण्यासाठी बँकांनी मार्गदर्शन, सूचना आणि वेळेवर संधी द्यायला हवी. शुद्धीकरण फक्त डेटा साफ करण्यासाठी नसावं, तर आर्थिक समावेशन वाढवण्यासाठी असावं. नियम हवेत, पण समजून घेण्याची तयारीही हवी. कारण बँकिंग ही केवळ आर्थिक व्यवहारांची गोष्ट नाही, ती सामान्य माणसाच्या भविष्याशी जोडलेली आहे.
तुमचं खातं वाचवायचंय? मग हे करा
- KYC अपडेट ठेवा : आधार, पॅन, मोबाईल नंबर लिंक करा.
- व्यवहार सुरू ठेवा : वर्षातून एकदा तरी डेबिट/क्रेडिट करा.
- बँकेशी संपर्क ठेवा : तुमचं खातं ‘Active’ आहे का, हे तपासा.
- UPI वापरा : छोट्या व्यवहारांनीही खातं जिवंत राहतं.
- ऑनलाइन बँकिंग सुरू ठेवा : लॉगिन, चेक बॅलन्स, मिनी स्टेटमेंट—हेही व्यवहार मानले जातात.
आजच्या डिजिटल युगात बँकिंग म्हणजे फक्त पैसे ठेवणं नाही, तर तुमचं आर्थिक अस्तित्व सतत ‘जिवंत’ ठेवणं ही नवी जबाबदारी आहे. कारण निष्क्रियता म्हणजे खातं डॉर्मंट होण्याची शक्यता, आणि ते तुमच्या भविष्याचं प्रवेशद्वार बंद होण्यासारखं आहे. UPI, नेट बँकिंग, ATM वापर किंवा फक्त ₹१० चा व्यवहारही तुमचं खातं जिवंत ठेवू शकतो. बँकिंग संस्थांना आता तुमचं डिजिटल अ‍ॅक्टिव्हनेस पाहिजे, कारण खातं जिवंत ठेवणं म्हणजे तुमची ओळख, तुमचं आर्थिक अस्तित्व आणि तुमचं अपडेटेड राहणं सतत सिद्ध करणं. त्यामुळे बँकिंगमध्ये आता ‘जिवंत’ राहणं ही निवड नाही तर ती तुमची जबाबदारी आहे.